Yüzde 50’den fazla Türk halkının yaÅŸadığı Ãœlke, özerk cumhuriyet ve bölgeler

Rusya Federasyonu’na bağlı özerk cumhuriyet ve bölgeler:

BaÅŸkurtistan
BaÅŸkurtistan Cumhuriyeti, Rusya Federasyonu’na baÄŸlı federe bir Türk cumhuriyetidir. Resmi dilleri Rusça, BaÅŸkurtça 3 Temmuz 1991 tarihinde kurulan devlet 11 Ekim 1991 tarihinde özerkliÄŸine kavuÅŸmuÅŸtur. Yüzölçümü 143.600 km², Nüfusu yaklaşık 4.105.000, BaÅŸkenti Ufa

BaÅŸkurtların ana dili olan BaÅŸkurtça, Tatarca’ya yakın olup hemen hemen bu Türkçe dille aynıdır. BaÅŸkurtların yüzde 68’i Özerk BaÅŸkurtistan’da yaÅŸamakta olup, geriye kalan yüze 32 Ural bölgesindedir. BaÅŸkurtlar daha çok kentsel yörelerde deÄŸil kırsal bölgelerde yerleÅŸmiÅŸtir. BaÅŸkurt halkının yaÅŸamında Mitolojinin ve destanların ayrı bir yeri bulunmakladır.

BaÅŸkurtistan Cumhuriyeti coÄŸrafi yerleÅŸimi bakımından, zengin iÅŸgücü kaynakları ve sahip olduÄŸu güçlü sanayii potansiyeli, geliÅŸmiÅŸ ziraat ekonomisi ve zengin doÄŸal kaynaklarıyla fark edilmektedir. Rusya için ekonomik anlamda önemli bir yerdedir. Ãœlke Asya ile Avrupa’nın birleÅŸtiÄŸi bölgedir.

Gayrı safi Bölge hâsılatın yapısı: Sanayi % 39.5 İnşaat % 6.2 Ulaştırma % 7.5 Ticaret % 11.2 Ziraat % 10.8 Diğer dallar % 24,8

Çuvaşistan
ÇuvaÅŸistan Cumhuriyeti, Rusya Federasyonu’nun içinde yer alan federe cumhuriyettir. Cumhuriyetin adını aldığı ÇuvaÅŸlar, Türk halklarından biridir. ÇuvaÅŸistan, Rusya’nın orta kesiminde yer alır ve Haziran 1920’de kurulmuÅŸtur. Yüzölçümü 18.300 km²’dir. Nüfusu yaklaşık 1.350.000’dir. BaÅŸkenti ÅžupaÅŸkar’dır.

ÇuvaÅŸların, 10.-16. yüzyıllarda eski Türk boylarının (îdil Bulgar’nın) karışmasından meydana geldikleri yazılmıştır. Ayrıca ÇuvaÅŸların Suvar ya da Suvaz adlı Türk adından geldiÄŸi de öne sürülmektedir. ÇuvaÅŸların % 15’i BaÅŸkurt ve Tatar bölgesindedir. ÇuvaÅŸlar Orta Volga bölgesinde, kapalı bir toplum olarak yaÅŸarlar. Ãœlkenin üçte biri ormanlarla kaplıdır. Nüfusun %60’ı ÅŸehirlerde yaÅŸamaktadır.

Tataristan
Tataristan Cumhuriyeti, 30 AÄŸustos 1990 tarihinde bağımsızlığını ilan etmiÅŸtir. Ancak, bağımsızlığı Rusya tarafından kabul edilmeyen Rusya Federasyonu’na baÄŸlı özerk bir Türk cumhuriyetidir. Kazan Tataristan’ın baÅŸkentidir. Resmi dilleri Tatarca ve Rusçadır. Ãœlkede 2002 Rusya Federal Yasasına göre resmî alfabe Kiril alfabesidir buna karşılık Tatarların Kiril harflerine karşı olduÄŸu belirtilmektedir. Ãœlkede az olmakla beraber halk arasında BaÅŸkurt Türkçesi, Çuvaşça, Mordvince de konuÅŸulmaktadır. 3.780.000 nüfusu olan petrol ve maden zengini bir devlettir. Tataristan, petrol, doÄŸal gaz, alçı kaynakları bakımından oldukça zengindir. Ãœlkede bir milyar ton petrol rezervi bulunduÄŸu tahmin edilmektedir.

Ülkede bugün en büyük oran açısından 2 milyon Tatar kökenli, bir buçuk milyon kadar Rus kökenli insanın yaşadığı belirtilmektedir. Bu iki etnik yapı dışında ülkede, çoklukla Tatarca konuşan Çuvaşlar, Çirmişler ve Udmurtlar yaşar. Ukrainler, Mordvinler ve Başkurt Türkleri de Tataristan’daki hatırı sayılır azınlık gruplarındandırlar. Ülkede özellikle tarihten günümüze dek Tatarlar üzerine sağlanmaya çalışılan bölünme ve Ruslaştırma, Ortodokslaştırma girişimlerinin pek başarılı olamadığı; Tatarların her şeye rağmen dil ve dinlerine bağlı kaldıkları söylenebilir.

Tataristan, Rusya Federasyonundaki ülkeler içinde ekonomik gelişkinliği en üst düzeyde olan cumhuriyetlerden biridir. Cumhuriyet, federasyon içinde büyük endüstri kuruluşlarının, otoyolların, doğu ve batı, kuzey ve güney bağlantı yollarının bulunduğu bir konumda bulunur.

Yakıt ve petrokimya endüstrisi (ham petrol, sentetik kauçuk, lâstikler, polietilen ve petrol ürünleri) Tataristan’ın endüstriyel görünümünü belirler. Ülkede helikopter, uçak, uçak motoru, TIR, otomobil, kompresör ve petro-gaz pompalama donanımları, yüksek teknolojiye sahip elektrikli cihaz üretimi yapan mühendislik girişimleri, şirketler bulunmaktadır. Tataristan Cumhuriyeti yılda yaklaşık 32 milyon ton ham petrol üretmektedir. Kamaz markasının kamyon üretiminin %24’ü Tataristan’a aittir. Ülkenin petrokimya şirketlerinin polietilen, sentetik kauçuk ve otomobil lâstiği üretim miktarı Federasyon içinde üçüncü sıradadır.

2008 yılında Tataristan Cumhuriyeti’nin gayri safi bölgesel hasılası %7.1 (karşılaştırılabilir fiyatlarda) oranında artarak 930 milyar Ruble olmuştur. 2008 yılı endüstri sonuçları, yerli mal üretimi iş ve hizmetlerinde %4.3 artışla yaklaşık 910 milyar Ruble olduğu belirtilmiştir. 2008 yılı, ülkede büyük bir atılımın olduğu yıldır. Brüt tarım üretimi %9.3 oranında artarak 124 milyar Ruble olmuştur. Federasyonda fiyatlar açısından Krasnodar Krayı’ndan sonra ev eşyası sevkinde, 6.2 milyon ton ile ikinci sırada yer almıştır.[30] Tataristan’ın ülke dışına yaptığı ekonomik bağlantılar, ülke ekonomisi açısından büyük bir önemdedir.

Ãœlkenin en büyük tabii zenginliÄŸi petrol ve doÄŸal gazdır. Petrol ve doÄŸal gaz Elmet, Leninogorsk, AlabuÄŸa, Mendeleyev ÅŸehirlerinde çıkarılır. Çıkarılan petrol boru hattıyla Moskova, Perm, Gorkiy, KuybiÅŸev, Yaroslavl, Rezon ve BaÅŸkurdistan’daki rafinerilere gönderilir. Petrol ve doÄŸal gaz sanayisinin yanında kimya ve petrokimya sanayisi de geliÅŸmiÅŸtir. Kimya fabrikalarında polietilen, aseton, sentetik kauçuk, film gibi dört bine yakın kimyevi madde imal edilmektedir. Ayrıca Kazan’da uçak, bilgisayar, kamyon ve dizel motor fabrikaları vardır.

Ülkede tarım faaliyetleri eski Sovyetler Birliği’nin diğer bölümlerinde olduğu gibi devlet çiftliği (Sovhoz) ve kollektif çiftlikler (Kolhoz) tarafından yürütülür. Başlıca tarım ürünleri çavdar, buğday, mısır, keten, şeker pancarıdır. Ayrıca sebzecilik ve meyvecilikle, hayvancılık ve buna bağlı olarak mandıracılık gelişmiştir.

Tataristan’da ulaşımda nehirlerden faydalanılır. Irmak limanlarıyla Moskova ve Ä°dil Nehri havzasının diÄŸer ÅŸehirlere düzenli yolcu taşımacılığı yapılır. Demiryolu ulaşımı fazla geliÅŸmemiÅŸtir. Ãœlkenin kuzeybatı ve güneydoÄŸu ucundan Moskova ve Urallara uzanan iki ana hat geçer. Birçok merkeze karayolu baÄŸlantısı vardır. Ãœlkede birçok otoyol vardır.

Tataristan Cumhuriyeti’ndeki nüfusun etnik dağılımı şu şekildedir: Tatar Türkleri %52,92 Ruslar %39,49 Çuvaşlar %3,35 Udmurtlar %0,64 Ukrainler %0,64 Mordvinler %0,63 Çirmişler %0,50 Kereşenler %0,50 Başkurt Türkleri %0,39 Azerbaycan Türkleri %0,26 Beyaz Ruslar %0,16 Ermeniler %0,16 Özbek Türkleri %0,13 Tacikler %0,1 Yahudiler %0,09 Almanlar %0,08 Kazak Türkleri %0,05 Gürcüler %0,05 Moldovlar %0,03 Romlar %0,02 Lezgiler %0,02

Tuva
Tuva Cumhuriyeti, Rusya Federasyonu’nda Güney Sibirya’da özerk bir Türk cumhuriyetidir. Yüzölçümü 170.500 km²’dir. Nüfusu 400.000’e yakındır. Resmi dilleri Tuva Türkçesi, Rusça’dır. Çevresindeki ülkelere göre Türk nüfusunun en yoÄŸun olduÄŸu Güney Sibirya ülkesidir. Yer altı kaynakları, altın, demir, asbest, kömür ve çeÅŸitli hammaddelerdir. Büyük kaplıcaları ve çamur kaplıcaları mevcuttur. Tahıl bitkileri ve yem bitkileri vardır. Ä°nek,merinos koyun ve keçi ile birlikte gücünden faydalanmak için at yetiÅŸtirilir. Ãœlke coÄŸrafyasının çoÄŸunluÄŸu ormanlar, daÄŸlar ve bozkırlardan meydana gelir. Ãœlkenin esas halkı olan Tuva Türkleri, GeniÅŸ Türk Dili’nin bir dalı olan Tuva Türkçesi ile konuÅŸurlar. Türçeile yaklaşık olarak aynı sayılan Latin Alfabesi yasaklanmış ve yerine Rusların milli alfabesi olan Kiril alfabesi dikta edilmiÅŸtir. Tuvaca Türkçenin Sibirya Grubuna aitir. Tuvaların Ä°lk ve ulusal alfabesi Göktürk, Turan, Orhun alfabesi olarak da bilinen Eski Türk Alfabesidir. Geçen yüzyılda yazı dili Latin harfleri esasına göre düzenlenmiÅŸti, fakat 1941’den sonra diÄŸer Türk dillerinde olduÄŸu gibi Tuva Türkçesi için de Kiril harfleri kullanılmıştır. Tuva Cumhuriyetinin birinci resmi dili olmasına raÄŸmen Tuvada Rusya’nın eritme politikası gereÄŸince eÄŸitim-öğretim dili Rusça’dır. Bunda Rusyaya ekonomik bağımlılığın büyük etkisi vardır. Ancak Tuva parlamentosunda genellikle Tuvaca konuÅŸulmaktadır.

Ä°klimi kışları çok katı olup karasal bir iklime sahiptir. Ocak ayı sıcaklık ortalaması 35 C’dir. Temmuz ayı sıcaklık ortalaması 20 C’dir. Vadiler yılda 150 mm.ve 300 mm. arasında yağış alırken daÄŸ yamaçları 400 mm. ve 600 mm. arası yağış almaktadır.

Yeraltı zenginlikleri yönünden önemli bir ülkedir. Tuvada kömür, demir, cıva, altın, asbest, kobalt, nikel, bakır, çinko, kurÅŸun, taÅŸkömürü madeni ve tuz çoktur. 1970 yılında Tuvanın en büyük sanayi kuruluÅŸu olan asbest fabrikası, Akdovurak dolayında açıldı. Tuva’nın ekonomisinde tarım sektörü ağırlıklıdır. Burada 115.000 ton hububat elde edilir. 27.000 ton patates üretilir. Tuvada besicilik yaygındır. Hayvancılık da önemli yer tutar. Tuva’da 1.229.000 küçükbaÅŸ hayvan, 201.000 büyükbaÅŸ hayvan yetiÅŸtirilmektedir. Koyun, inek, domuz gibi hayvanlarla birlikte at, deve ve Ren geyiÄŸi beslenir. Tuvanın çoÄŸunluÄŸunun ormanlık olması buralarda vahÅŸi kürk hayvanlarının avlanmasına uygundur. Sanayide hammadde çıkarılması faaliyetleri önemli yer tutmaktadır. Bununla beraber kereste imalatı, gıda maddeleri üretimi gibi hafif sanayinin bazı kolları geliÅŸmiÅŸtir. BaÅŸkent Kızıl ÅŸehrinde aÄŸaç, deri ve gıda sanayileri mevcuttur. 433 km’lik ÅŸose yolu mevcut olup ana yollar Kızıl-Abakan,Teeli-Kızıl, Kızıl-Erzin arası yollardır. Verimli topraklara raÄŸmen ziraat ise çok az yapılmaktadır. BuÄŸday, arpa üretilir. Demir yolunun Tuva topraklarından politik sebeplerle geçirilmeyiÅŸi Tuva halkının ulaşımında sıkıntı ortaya çıkarmaktadır. Ä°pek Yolu Treni veya Türk Dünyası Demiryolu ağı oluÅŸturma kapsamında Tuva-Altay-Kazakistan-Azerbaycan-Türkiye hattında en kısa olacak ÅŸekilde bir demiryolunun gerçekleÅŸmesi umudu vardır. Böyle bir proje bütün bölgeyi ekonomik alanda çekici hale getirecektir. El sanatları olarak en çok dikkati çeken yumÅŸak mermer gibi taÅŸlardan yontularak yapılan hayvan heykelcikleridir. Özellikle Baytayga bölgesi taraflarında yaygın bir el sanatı niteliÄŸindedir.

Günümüzde kendi cumhurbaÅŸkanı, bayrağı, kendi anayasası, parlamentosu, hükümeti, milli marşı olan Tuva Cumhuriyeti her an tam bağımsız devlet durumuna geçebilir. Rusya Federasyonu yönetimi Tuva Cumhuriyetini ekonomik olarak serbest bırakmak istemese de Tuva Türkleri mücadelelerinden bir adım geri atmamaktadırlar. Ulaşım imkanları artırılmalı ve Ä°stanbul ile Tuva’nın merkezi Kızıl arasına demir yolu ağı kurulmalıdır. Hızlı Tren projesi de hazırlanması gerekiyor.

Çin Halk Cumhuriyeti’ne baÄŸlı özerk bölge:

Doğu Türkistan
Sincan Uygur Özerk Bölgesi, Çin Halk Cumhuriyeti sınırları içerisinde yer alır, DoÄŸu Türkistan olarak da adlandırılır. 1.828.418 km² yüzölçümü ile Çin Halk Cumhuriyeti’nin en geniÅŸ idari bölgesidir. BaÅŸkenti Urumçi, resmî dili Uygurca ve Standart Çincedir. Bu bölgede Uygurlardan baÅŸka Kazak ve Kırgız gibi Türk toplulukları da vardır. 20. yüzyılda Türkiye’ye göç etmiÅŸ Orta Asya Türk halklarının da çoÄŸu Çin esaretinden kaçmıştır. Çin Halk Cumhuriyeti’nin DoÄŸu Türkistan siyasetini çeÅŸitli çevreler eleÅŸtirmektedir. Uluslararası Ä°nsan Hakları örgütleri ve bağımsızlık taraftarları Çin Halk Cumhuriyeti’nin bölgedeki Han Çinlisi olmayan kültürleri baskı altında tutuyor olmasını eleÅŸtirirler. 1949’dan beri bölgede birçok defa etnik çatışmalar meydana gelmiÅŸtir. Ayrıca Çin’in Lop Nur gölü (Lop-Nur nükleer test alanı) civarlarında nükleer denemeler yaptığı söylenmektedir. DoÄŸu Türkistan’daki Müslümanlar ve Tibet’teki Budistler, Pekin’de yapılan 2008 Yaz Olimpiyatları sırasında, kendilerinin Çin iÅŸgali altında olduklarını çeÅŸitli eylemlerle dünyaya duyurmaya çalışmışlardır. Sincan, Çin Halk Cumhuriyeti’nin en büyük idari bölgesidir; Çin’in toplam yüzölçümünün altıda birinden fazlasını kaplar. Bölge Tianshan DaÄŸları (Tanrı DaÄŸları) tarafından iki havzaya bölünmüştür: Çungarya Havzası ve Tarım Havzası. Sincan’ın (aynı zamanda Çin’in) en alçak noktası deniz seviyesinin altında 155 metredir. En yüksek noktası ise, 8611 metre ile KeÅŸmir sınırında yer almaktadır.

Moğolistan’a bağlı bölge:

Bayan Ölgii İli
MoÄŸolistan’daki 21 il içerisinde en batıda yer alan ildir. Yüz ölçümü 45.704 km² Nüfus 93.017 Eyalet 1940’ta kurulmuÅŸtur. BaÅŸkenti Ölgii’dir. Öglii ilçesinde Ulan Batur ve Almatı’ya seferler yapan Ölgii Havaalanı bulunmaktadır. Bayan Ölgii’de oturanların çoÄŸu %88,7 oranla Kazak Türkleridir. Küçük topluluklar halinde Uranhay Türkleri (%7,2), Dörvödler (%1,5), Halha MoÄŸolları, Tuva Türkleri ve HoÅŸudlar yaÅŸar. Bu bakımdan eyalet nüfusunun %98’i kadarını Türk halkları oluÅŸturmaktadır. Ä°ldeki önemli bir nüfus Kazak Türkçesi konuÅŸmaktadır.

Moldova’ya bağlı özerk cumhuriyet:

Gagavuzya
Gagavuzya, Moldova Cumhuriyeti’ne baÄŸlı bir özerk devlet. Ãœlkeye ismini veren Gagavuzlar OÄŸuz Türkü kökenlidir ve Gagavuz kelimesinin Gök-oÄŸuzdan türediÄŸi düşünülmektedir. 23 Nisan 1994 tarihinde kurulmuÅŸtur. Gagavuzca, Rumence, Rusça dilleri konuÅŸulmaktadır. Nüfusu yaklaşık 160,700

Mineral ham madde kaynakları kil (kiremit ve tuğla üretiminde son derece kalitelidir) ve çakıllı kum yatakları vardır. Bölgenin su stokları genelde yer altı sularından oluşmaktadır. Yeryüzü suları (küçük dere ve göller) kısıtlıdır ve mineralleşme oranı yüksek olduğu için sulamada kullanılamaz. Ormanların ve yerel enerji kaynaklarının mevcut olmaması nedeniyle bölge enerjiyi dışardan temin etmek mecburiyetindedir. Gelecekte, diğer ülkelerin tecrübesinden faydalanarak güneş ve rüzgar enerjisi alternatif enerji kaynakları olarak gündeme getirilebilir.

Yüzde 40’tan fazla Türk halkının yaÅŸadığı Ãœlke, özerk cumhuriyet ve bölgeler

Yakutistan
Yakutistan, Rusya Federasyonu’nu oluÅŸturan federe cumhuriyetlerden biridir. 30 Mayıs 1923 yılında kurulmuÅŸtur. Nüfusun çoÄŸunluÄŸunu oluÅŸturan Yakutlar Türk halkıdır. Cumhuriyet, 3.103.200 km²’lik bir alanı kaplar ve bu alan, Rusya Federasyonu topraklarının beÅŸte biridir. Yakutistan dünyadaki en büyük yüzölçümüne sahip olan özerk ülkedir. BaÅŸkenti Yakutsk’tur. Resmi dilleri Rusça, Yakutça’dır. Nüfusu yaklaşık 949.280

Halkın geçim kaynakları arasında kürk avcılığı ve balıkçılık önemli yer tutar. Ülkede bulunan samur, kutup tilkisi, sincap, tilki ve nadir balık çeşitleri; avcılar ile maceraperestleri kendine çeker. Bu avcılar sayesinde üretilen kaliteli kürklerin ve balıkların şöhreti bütün dünyada meşhurdur. Yakutistan’ın en önemli kaynaklarından biri de yer altı zenginlikleridir. Ülkede elmas, altın, gaz, kömür, gümüş ve bakır çıkarılmaktadır. Mendeleyev tablosundaki bütün elementler Yakutistan’da bulunmaktadır. Elmas, Saha yurdunda çok önemli bir yere sahiptir. Bunların en değerlilerinden biri de Moskova’da müzede bulunan ve 342,5 karatlık pırlantadır. Yakutistan’ın hemen her bölgesinde elmas çıkarılmaktadır.

Yüzde 30’dan fazla Türk halkının yaÅŸadığı Ãœlke, özerk cumhuriyet ve bölgeler

Altay Cumhuriyeti
Altay Cumhuriyeti, Rusya Federasyonu’un en güneyinde yer alan, 3 Temmuz 1991 tarihinde kurulan federasyona baÄŸlı bir özerk cumhuriyettir. Resmi dilleri Altay Türkçesi ve Rusça. Nüfusu yaklaşık 206.168 Yüzölçümü 92.600 km²

Karaçay-Çerkesya
Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti; Kuzey Kafkasya’da bulunan, Rusya Federasyonu üyesi bir cumhuriyettir. Yüzölçümü 14.100 km²’dir. BaÅŸkenti Çerkessk, Yüzölçümü 14.300 km² Nüfusu yaklaşık 478.500 Resmi dilleri Karaçay-Malkar Türkçesi, Çerkesce (Kabartayca), Rusça, Nogay Türkçesi, Abazaca

Yüzde 20’den fazla Türk halkının yaÅŸadığı Ãœlke, özerk cumhuriyet ve bölgeler: Astrahan Oblastı, Dağıstan, Ä°ran, Ulyanovsk Oblastı

Yüzde 10’dan fazla Türk halkının yaÅŸadığı Ãœlke, özerk cumhuriyet ve bölgeler: Çelyabinsk Oblastı, Hakasya, Kabardino-Balkarya, Kırım, Orenburg Oblastı, Tacikistan, Tümen Oblastı

Yüzde 10’dan az Türk halkının yaÅŸadığı Ãœlke, özerk cumhuriyet ve bölgeler: Afganistan, Bulgaristan, Finlandiya, Gürcistan, Irak, Kalmıkya, KaradaÄŸ, Kosova, Litvanya, Makedonya, MoÄŸolistan, Moldova, Polonya, Romanya, Sırbistan, Suriye, Yunanistan

Bağımsız Türk Devletleri: Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkiye, Türkmenistan ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti