Plastik üzerindeki işaretler sayılar ve kodlar ne anlama geliyor, hangi plastik zararlı ve yiyecek içeceklerde kullanılmaz?

Eğer plastik bir malzemenin üzerinde herhangi bir kod yazmıyorsa bu plastiğin nasıl üretildiği belli değil demektir ve hiçbir şekilde güvenli bir plastik değildir yani kanser yapma riski çok fazladır. Güvenli olarak üretilen bütün plastiklerin üzerine uluslararası kodları mutlaka basılmaktadır. Çoğu plastik ürün sağlığa zararlıdır ve kansere neden olmaktadır. Ülkemize giriş yapan çok sayıda çin malı ürünlerinde bulunan plastiklerde genellikle kod belirtilmemektedir. Plastikte en tehlikeli madde Bisphenol A (BPA) denen madde. Kanser yapan bir plastik maddesidir. Bu tür plastikler özellikle gıda ile ilgili mesela plastik şişe, damacana, ayran, yoğurt gibi ürünlerden uzak tutulmalıdır.

Plastik biberon, plastik bardak, plastik tabak, köpük plastik tabak, plastik çatal, plastik karıştırıcı çubuklar gibi ürünlerde her yıl tonlarca üretilen BPA maddesi tıbbi diş hekimliği ekipmanlarında, diş dolgularında, kullanılmakta ayrıca gözlük mercekleri, DVD gibi ürünlerde, elektronik ürünlerde kullanılmakta. Konserve gibi metal yiyecek ve içecek kaplarının içini döşeyen plastik kaplamaların içinde de bulunuyor. Bisfenol A, özellikle 7 ve 3 yazan ve hiçbir değer yazmayan ürünlerde bulunuyor. Her türlü 3 veya 6 ile numaralandırılmış plastikler zararlı kimyevi maddeleri geçirir.

05 kodu bulunan şişe kapakları, içecek pipetleri, biberon, yoğurt kapları zararsızdır. Plastik ürünlerde gıdalar için en güvenilir koddur.

03, 06 ve 07 numaralı plastiklerden uzak durulmalı. Bunlar insanlarda kansere neden olmaktadır. Plastik maddelerin ısıyla ve özellikle sıcak suyla teması, kanserojen maddeleri (Dioksin) ürettiği belirtilmektedir.

Plastik bardaklarda servise sunulan sıcak içeceklere, sıcak besin maddelerine ve mikrodalga fırında ısıtılan plastik kaplardaki yiyeceklere Dioksin bulaşır. Pet şişelerde satılan sulara, güneşin ve sıcağın etkisiyle kanserojen Dioksin maddesi karışır. Dioksin bir kez insan vücuduna girerse bir daha dışarı atılamaz. Yağ dokuda birikir ve yaşamı boyunca kalır. Hiç doğum yapmamış kadınlarda göğüs kanseri görülme sıklığı bu nedenle daha fazladır. Emzirmeyle birlikte kadınlar, farkında olmadan göğüslerinde biriken dioksini bebeklerine aktarırlar. Böylece bebekleri daha ilk günden dioksinle tanışır. Yaşamı boyunca bedeninde taşımak zorunda kalacakları, bu güne kadar bilinen en kanserojen maddeyle birlikte yaşarlar.

Plastik Geri Dönüşüm Kodları ve açıklamaları:
01 PET , 01 PETE , 01 PETP : Polietilen tereftalat (PET), polyester ailesine ait poli kondenzasyon metoduyla üretilen termoplastik bir malzemedir. Poliester grubundan olan PET, genellikle sentetik elyaf, yiyecek paketleme endüstrisi ve özellikle şişeleme gibi alanlarda kullanılmaktadır. Ürünlerde tek kullanım için önerilir. Meşrubat, yiyecek ve içecek kapları, kolonyalar, şampuanlar, sentetik fiber gibi kullanım alanları vardır. Isıl işlenmesine bağlı olarak, şeffaf ve yarı-kristal (opak ve beyaz) malzeme olarak mevcuttur.

En önemli kullanım avantajı, tamamen geri dönüşebilir olmasıdır. Diğer plastiklerden farklı olarak, polimer zincirleri, sonraki kullanımlar içinde eski halini almış durumdadır. Bu değere sahip plastik ürünler bulaşık makinesinde yıkanamaz, dondurulamaz ve mikro dalga gibi fırınlarda kullanılamazlar. Bu tür kapların içinde bulunan gıda maddelerine zararlı madde sızdırmadıkları ancak tekrar kullanılırsa sağlığa zararlı bakterilerin ürettiği belirtilmektedir. PET hammadde tanımlama kodu olarak 1 olarak belirtilen ürünlerin kaplarını tekrar kullanmayın ve tek kullanımdan sonra çöpe atın.

Geri dönüştürüldüğünde sentetik elyaf, dolgu malzemesi meşrubat şişeleri olarak değerlendirilebilen plastik çeşididir.

PETG: PET’in erime sıcaklığının düşmesini sağlayan yeni kopolimer yapısı, PETG adıyla piyasaya sürülmektedir. Ekran koruyucu, arka plan aydınlatmalı kutu harf, Isı ile şekillendirilmiş ürünler, Işıklı reklam, tabela ve tanıtım kutuları, Fuar, sergi, oda, müze vb. gibi yerler için dekor, makine koruyucusu, gıda kabı, tıbbi cihaz ve korumaları, diş protez ve damak koruyucuları, şişeleme, film ve fotoğraf sektörü, X ışını bantları, elektriksel yalıtım uygulamaları, ofis mobilyaları ve otomotiv parçalarında kullanılmaktadır.

02 HDPE , 02 PEHD : High Density Polyetylene (HDPE), petrolden elde edilen, yüksek yoğunluklu polietilen malzemedir. Gıdalar için kullanımının güvenli olduğu kabul edilir. HDPE, görünüm olarak LDPE’e benzese de ondan çok daha serttir. Suya, kimyasal maddelere direnci iyidir. Işık ve açık hava koşullarına LDPE’de olduğu gibi dayanıklı değildir. Özel dolgularla bu direnç artırılabilir. Mekanik özellikler çok iyi olup, özellikle darbe ve çekme dayanımları yüksektir. Bazı dolgu maddeleriyle de özellikler daha da iyileştirilir. Sıcaklık dayanımı 100 °C’nin üzerindedir. Ayrıca kendi kendini yağlama özelliği vardır.

Enjeksiyon, ekstrüzyon, toz kaplama, film çekme, döner kalıplama, gibi birçok biçimlendirme yöntemine uygun bir malzemedir. HDPE elektriksel uygulamalara da çok elverişlidir. Geniş bir kullanım alanına sahip olan HDPE, basınçlı borular, gaz dağıtım boruları, şişe, bidon, varil, beyaz eşya ve makine parçaları, yalıtkan, oyuncak, elektrik ve elektronik eşya imalatında kullanılmaktadır. Suya dayanıklı olduğundan tekne ve depo yapımında da HDPE’den yararlanılır.

Bu koda sahip deterjan kutusu, şampuan kutusu, çamaşır suyu kutusu, çöp torbaları, motor yağı gibi kutuların plastiklerinde polietilenden üretildiklerini gösterir ve geri dönüşümü yapıldığında yine aynı tür ürünler, plastik şişeler, plastik torbalar, çöp kutuları, imitasyon ahşap için üretilebilirler.

03 V , 03 PVC : Polivinil klorür, (Genelde kısaca PVC diye kullanılır.) oldukça geniş kullanım alanı olan bir plastik. Gıda ürünlerinde kesinlikle kullanılmamalıdır. Bu plastik malzemesinin içindeki zararlı maddeler gıdalara sızar. Kimyasal endüstrisinde en değerli ürünlerden biridir. Dünyada PVC’nin yüzde 50’den fazlası yapı sektöründe kullanılır. Bina malzemesi olarak, PVC ucuz ve kolay monte edilebilirdir. Son yıllarda PVC geleneksel yapı malzemeleri olan ahşap, beton ve kilin birçok alanda yerini almıştır.

PVC’nin kullanım alanları arasında, kapı ve pencere profilleri, vinil cephe kaplaması, boru ve tesisat malzemeleri, elektrik kabloları, döşeme, hobi malzemeleri sayılabilir. Esnek ve ucuz olması nedeni ile malzeme su ve atık su endüstrisinde boru hatları için çok yaygın olarak kullanılır. Son 50 yıldır sağlık sektöründe de kullanıma girmiştir. Parenteral kullanılan sıvıların, kan ve kan ürünlerinin torbalarında ve transfüzyon setlerinde, kateter, kanül ve drenlerde, stoma ürünlerinde ve daha birçok yerde PVC’ye rastlamaktayız. Polivinil klorid, monomer haldeki vinil kloridin polimerizasyonu ile üretilir. PVC sert bir plastik olup, daha yumuşak ve daha esnek hale getirmek için plastifiyanlar ilave edilir.

PVC geri dönüşebilir, yani tekrar kullanılabilir bir plastiktir. Uluslararası geri dönüşüm kodu “3” olarak belirtilmiştir. Sıvı deterjan kutuları, kimyasal maddelerin kutuları, kozmetik ve sağlık ürünlerinin kutularında belirtilen bu kod ürünün ambalajının polivinilklorürde üretildiği ve geri dönüşümü yapıldığında pencere çerçeveleri, kimyasallar için şişeler, döşeme, sıhhi tesisat boruları, su gider boruları, yer karosu ve dolgu malzemesi gibi ürünler için kullanılabileceğini belirtir.

04 LDPE , 04 PELD : Düşük yoğunluklu polietilen (LDPE) petrolden meydana gelen bir termoplastiktir. Polietilenin ilk türüdür.
80 °C sıcaklıklarında sürekli dayanabilir. Erime sıcaklığı 120°C dir. Tümüyle esnek yarısaydam ya da opak varyasyonlarla oluşur ve hemen hemen hiç kırılamayacak kadar güçlüdür. LDPE yaygın olarak çeşitli konteynır üretiminde, şişeleri yıkamada, boru üretiminde, bilgisayar parçaları için plastik çanta yapımında, laboratuar malzemeleri şekillendirmede kullanılır. Özellikle plastik çanta yapımında Tepsiler ve genel amaçlı kaplar, Besin saklama ve laboratuar kapları, Korozyona dirençli çalışma yüzeyleri, Kaynak olabilen ve işlenebilen parçalarda, Esneklik gereken parçalarda, Yumuşak ve bükülebilen parçalarda, Kartondan tabaka çıkarmada ve içecek kutularını alüminyumla kaplamada, Bilgisayar parçalarında, örneğin ekran kartı ve disk sürücüsü gibi ürünlerde, film hammaddesi olarak, çuval, büzgü ve germe şalı, çöp torbası, ekmek ve sandviç torbası, market torbaları, margarin tüpleri, hardal ve kahve kabının esnek kapakları yapımında kullanılır. Bulaşık makinesinde yıkanabilir, mikrodalga fırında kullanılabilir.

Bu koda sahip ürünler geri dönüşüm yapıldığında plastik torbalar, kovalar, sabunluk şişeler, plastik tüpler deterjan kutusu, şampuan kutusu, çamaşır suyu kutusu, motor yağı gibi kutuların plastiklerinde polietilenden üretildiklerini gösterir ve geri dönüşümü yapıldığında yine aynı tür ürünler için üretilebilirler.

05 PP : En güvenli plastik türü olarak kabul edilir. İçinde gıdalara sızabilecek herhangi bir zararlı madde yoktur. Bulaşık makinesinde yıkanabilir, mikrodalga fırında kullanılabilir. Yoğurt kutusu, margarin kutusu, deterjan kutusu gibi çeşitli ürünlerin üzerinde görülen bu kod ile ürünün kutusunun polipropilenden üretildiğini ve geri dönüşümü yapıldığında sentetik halı tabanı gibi çeşitli plastik ürünlerin yapımında kullanılabileceği belirtir.

Polipropilen, otomotiv sanayinde kullanılan parçalardan, tekstil ve yiyecek paketlemesine kadar çok geniş kullanım alanı olan termoplastik bir polimerdir. Bu polipropilenin ABS gibi mühendislik plastiklerinin yerine kullanılmasına izin verir. Polipropilen, yorulmaya karşı çok iyi direnç gösterir. Düşük maliyetlidir, iyi bir darbe dayanımı vardır. Sürtünme katsayısı düşük olup, çok iyi elektrik yalıtımı sağlar. Kimyasal direnci iyidir. Tüm termoplastik işleme proseslerine uygundur. Polipropilenin, erime sıcaklığı 160 santigrat derece civarındadır. Buna karşın şu dezavantajlara sahiptir. UV ışınlarına dayanıksızdır, yüksek termal genleşme gösterir. Boyanması ve kaplaması zordur. Dış hava şartlarına dayanıksızdır, oksitlenmeye açıktır. Yanıcı olup, klor içeren solventler ile etkileşime girer.

Geri dönüşüm yapıldığında tamponlar, araba iç döşeme, endüstriyel lifler, taşınabilir içecek bardak ürünleri için üretilebilirler.

06 PS : Polistiren, petrolden elde edilir. Plastik endüstrisinde PS kısaltması ile kullanılır. Oda sıcaklığında, polistiren katı halde bir termoplastiktir, fakat enjeksiyon veya ekstrüzyon yolu ile işlenirken yüksek sıcaklıklarda eriyik hale getirilir. Daha sonra soğutularak tekrar katılaşması sağlanır. Maksimum sıcaklık dayanımı 70 °C dir. Rigit ve köpük olabilen, çok yönlü ve amaçlı kullanılan bir plastiktir. Oldukça sert, kırılgan ve parlaktır. Polistiren hızlı yanar, kuvvetli gaz kokusu yayar, önemli miktarda kurum üretir. Asetonlu ortamda hızla kabarır. UV ışınlarına iyi direnç gösterir, iyi darbe ve gerilme direnci ve işleme kolaylığı vardır. Asit alkali ve tuzlara karşı da üstün bir direnç gösterir.

İzolasyon malzemesi olarak, ince cidarlı kaplarda, soğutma kulelerinde, boru köpük, kauçuk, çeşitli aletler, otomobil parçaları, paneller ve elektronik aletlerin plastik aksamlarında yaygın olarak kullanılır. Tek kullanımlık bardak, tabak, yoğurt kapları, ayran kaplarında sıklıkla kullanılır. Et türü gıdaların altında bulunan köpük tabaklar ve elektronik cihazları darbelerden koruyan köpükler bu malzemeden üretilir. Genetik ve moleküler biyolojinin en temel uygulamalarından biri olan hücre kültürlerinde kullanılan kapların yapısında bulunur.

Bu malzeme, Benzen denen bir maddeden imal edilir. Benzen, insan için kanserojen bir madde olarak bilinir. Bu maddeyi mutfağınızdan kesinlikle uzak tutmalıyız. Bu kod belirtilen ürünlerde polistirenden üretildiği ve geri dönüşümü yapıldığında yalıtım malzemesi yapımında, oyuncaklar, saksı, videokasetleri, küllük, sandıklar, içecek-gıda soğutucuları, bira bardağı, şarap ve şampanya bardağı, taşınabilir gıda kapları gibi ürünlerde kullanılabileceğini belirtir.

07 O : Diğer plastiklerin sınıflandırması bu kodla yapılır.
En zararlı plastik türüdür. Bisfenol A, iki fenol ve polikarbonat moleküllerinin birleşmesiyle elde edilen organik bileşik kullanılarak üretilirler. Özellikle plastik, naylon, polyester ve PVC gibi maddelerin üretilmesinde etkin rol oynayan Bisfenol A, dünyada yıllık olarak 2-3 milyon tonu aşkın bir üretime sahiptir. Bisfenol A, Termal kâğıt olarak adlandırılan kâğıtlarda, Su damacanasında yaygın olarak kullanılan PC adlı plastikte bulunur ve kanserojen bir maddedir.
Bu koda örnek plastikler;
Polikarbonat (PC) : Polikarbonat, endüstri ve laboratuarlarda olduğu kadar ev eşyalarında da yaygın kullanılır. Bankalar ve bazı binalarda kırılmayan veya ışığı yansıtan pencereler gibi yerlerde koruma amaçlı parçaların yapımında kullanılır. Polikarbonatdan üretilen ürünler arasında gözlük ve güneş gözlüğü camları, CD (kompakt disk), otomobil far camlar yer alır.

Ayrıca tek veya çift yüzeyi UV koruyucu madde kaplı polikarbonat levhalar tek cidarlı (solid) ve iki veya daha fazla cidarlı (multiwall) gözenekli levhalar halinde muhtelif renk, kalınlık, özellik ve ebatlarda imal edilerek yapı sektöründe her türlü açıklıkların kapatılmasında kullanılabilen (ışıklık, tonoz, tüp geçit, kubbe vb.) esnek bir kaplama malzemesidir. İyi ısı izolasyonu ve mukavemeti nedeniyle seralarda cam ve naylona alternatif olarak kullanılmaktadır.

Poliamit (Naylon) (PA) : En sık kullanıldığı alan elyaf endüstrisidir. Diş fırçalarında fırça kılı olarak kullanılmıştır. Poliamitler yalıtkan malzemelerdir. Ancak yüksek voltaj ve frekansta çoğunlukla statik elektrik üretirler ve üretilen statik elektrik tehlikeli kıvılcımların oluşmasına sebep olabilir.

Stiren akrilonitril (SAN) : SAN, çok saydamdır ve şeffaf hoş bir parlaklığa sahiptir, yüzeyi yüksek kalitededir. Kullanıldığı ürünler Buzdolabı parçaları, Raf ayıraçları, Işık kapakları, Optik Cihaz mercekleri, Kozmetik ambalajları, Mutfak malzemeleri, Hediyelik eşyalar, Tıbbi cihazlar, Kırtasiyelik ürünler için seçilmektedir. Hafif sarı renklidir ama farklı renklendirilmiş varyasyonları da mevcuttur. Dış mekân kullanımları için uygun olmamasına rağmen, UV dayanıklı sınıfları da vardır. Çizilmeye karşı dirençlidir.

Akrilik plastik / poliakrilonitril (PAN) : Aşınmaya karşı dirençli, elastik (resilient) ve yüksek esnekliği sayesinde önemli bir sentetil elyaftır. Neme karşı nispeten hassas değildir; kimyasallara, mantara, ve lekelere karşı da oldukça dayanıklıdır. Ayrıca UV ışınlarına ve ısıya karşı da dayanıklıdır. Yüne benzer bir görünümü ve dokunma hissi vardır bu sebeple giyim endüstrisinde sıklıkla kullanılır: çorap, kazak, hırka, kum torbası gibi ürünleri görebiliriz. Spor ekipmanları üretiminden, askeri malzemelere ve savunma sanayinde kullanılan silahlara kadar birçok alanda kullanılan bir malzemedir.

PCTG : (Poli – Sikloheksilenedimetilen Tereftalat Glikol) Bu co-polyester malzeme PETG’ye benzer ve aynı şekilde işlenebilir. Daha yüksek darbe dayanımına ihtiyaç duyulan ürünler için yaygın olarak kullanılır.

Biyoplastikler : Biyo-bazlı plastikler mısır, şeker pancarı, nişastadan yapılabilir. Birçok biyo-bazlı plastikler aynı zamanda önemli miktarda petrol içerirler. Genelde yüzde 50, bazen yüzde 80’e kadar bu oran çıkmaktadır. Biyo-bozunabilir plastikler, mikro-organizmaların ve enzimlerin (mantar ve bakteriler gibi) faaliyetleri sonucu bozunmaktadır. Mikro-organizmalar tarafından organik yapıların mineralisazyonu biyoplastiklerin karbon dioksit, metan, su ve biyo-kütleye dönüşmesini sağlamaktadır.

09 , ABS : Akrilonitril bütadien stiren (ABS) kalıp yolu ile üretilen ürünlerde çok yaygın olarak kullanılan hafif ve sert bir polimerdir. Borular, otomotiv parçaları, Monitör, Televizyon malzemeleri, kahve makineleri, cep telefonları, bilgisayar malzemeleri, koruyucu kasklar ve oyuncaklar (örneğin: Lego) kullanım alanlarında birkaçıdır.

Diğer Ambalaj Terimleri
01 PET : Plastik
02 PE-HD: Polietilen (Yüksek Yoğunluklu)
03 PVC : PVC
04 PE-LD: Polietilen (Alçak Yoğunluklu)
05 PP : Polipropilen
06 PS : Polistiren
07 O: Plastik (Diğer)
20 PAP : Kağıt (Oluklu Mukavva)
21 PAP : Kağıt (Diğer Kartonlar)
22 PAP : Kağıt
40 FE : Demir
41 ALU : Alüminyum
50 FOR : Ahşap (Kereste ve Tahta)
51 FOR : Ahşap (Sıkıştırılmış Tahta)
60 TEX : Tekstil (Pamuk)
70 GL : Renksiz Cam
71 GL : Cam (Yeşil)
72GL: Cam (Kahverengi)
84C/PAP : Tetra Pak (Karton İçecek Kutular)

ABR Akrilonitril-butadien kauçuğu
ABS Akrilonitril-butadien stiren kauçuğu
ACM Akrilester-2-klorovinil kauçuğu/Eter kauçuğu
ANM Akrilester akrilonitril
APP Ataktik poli propilen
AU Polyester üretan kauçuğu
BIIR Bromo-izobüten-izopren kauçuğu
BR Butadien kauçuğu
CA Selüloz asetat
CAP Selüloz asetat propiyonat
CF Kresol-formaldehit
CIIR Kloro-izobüten-izopren kauçuğu
CMC Karboksi metil selüloz
CN Selüloz nitrat EP
CO Poliepiklorohidrin
CP Selüloz propiyanat
CPE Klorlanmış polietilen
CPET Kristal PET EVA
CPVC Klorlanmış polivinilklorür
CR Kloropren kauçuğu
CS Kazein
CSM Klorosülfonlanmış polietilen
DBP Dibutil ftalat
DCP Di-kapril ftalat
DIDA Di-izodesil adipat
DIDP Di-izodesil ftalat
DIOA Di-izooktil adipat
DIOP Di-izooktil ftalat
DNODP Di-n-oktil,Vn-desil ftalat
DNP Di-nonil ftalat
DOA Di-oktil adipat
DOP Di-oktil ftalat
DOS Di-oktil sebasat
DOZ Di-oktil azelat
DPCP Difenil kresil fosfat
DPOP Difenil oktil fosfat
DOTP Di-oktil tereftalat
EAM Etilen-vinil asetat kauçuğu
EC Etil selüloz
ECO Epiklorhidrin etilen oksit kopolimeri
EP Epoksi
EPDM Etilen-propilen-dien kauçuğu
EPM Etilen-propilen kauçuğu
EU Polieter üretan kauçuğu
EVA Etilen vinil asetat kopolimeri
EVOH Etilen vinil alkol
FEP Floro etilen-propilen kopolimeri
FFKM Florlu kauçuk
FKM Florlu kauçuk
FR Poliizopropen kauçuğu
HDPE Yüksek yoğunluklu polietilen (YYPE)
IIR İzobüten-izopren kauçuğu
IR İzopren kauçuğu (sentetik)
PET POLİETİLENTEREFTALAT
PE POLİETİLEN
PMMA POLİMETİLMETAAKRİLAT (PLEKSİGLASS)
PP POLİPROPİLEN
PPRC POLİPROPİLEN RANDOM KOPOLİMER
PA POLİAMİD
PTFE POLİTETRAFLOROETİLEN

Gelişmiş ülkelerin aksine Türkiye’de plastiklerin yiyeceklerle birlikte kullanılması konusunda kanuni bir boşluk bulunmaktadır.
Tarım Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Tüketici derneklerinin üretim alanına kesin kurallar koyarak düzenleyici ve denetleyici fonksiyonlarını yerine getirmesi gerekir.
Plastik ve insan sağlığı konusunda;
Yönetmeliklerle, ilgili gıda ve ambalaj malzemelerinin standartlarını belirlemek ve zehirli etki göstermeyen ambalaj malzemelerinin kullanımını zorunlu kılmak,
Cezai müeyyideleri netleştirerek, halk sağlığını üstün kılmak,
Sık ve etkin denetlemeleri gerçekleştirmek,
Gelen şikayetleri önemsemek ve üzerine gitmek,
Halkı bilinçlendirmek gerekmektedir.
Kaynak: www.tuketiciler.org